H ονοματοθεσία, στο Δίκαστρο (Ζημιανή)


Οι τελετές ονοματοθεσίας

  Από αρχαιοτάτων χρόνων, τα ονόματα δίνονταν στα παιδιά, κατά την διάρκεια των τελετών ονοματοθεσίας. Οικογενειακή και επίσημη ήταν η τελετή της ονοματοθεσίας των παιδιών, κατά τους προ Χριστού αιώνες, θρησκευτική και μυστήριο είναι η τελετή του Βαπτίσματος, κατά τους μετά Χριστόν αιώνες, μέχρι σήμερα.

Η οικογενειακή τελετή ονοματοθεσίας

  Κατά τους προ Χριστού αιώνες, οι γονείς την δεκάτη ημέρα από τη γέννηση του παιδιού, καλούσαν τους συγγενείς στο σπίτι τους και εκεί έδιναν το όνομα στο παιδί τους. Ο πατέρας σήκωνε το παιδί ψηλά και έλεγε το όνομα του παιδιού τρείς φορές. Με την οικογενειακή αυτή τελετή επισημοποιούνταν στην κοινωνία τα ονόματα των παιδιών.

Τα ονόματα που έδιναν οι γονείς στα παιδιά τους ήταν το όνομα του παππού ή της γιαγιάς ή το όνομα κάποιου συγγενούς ή το όνομα κάποιου θεού ή ήρωα, στους οποίους οι γονείς αφιέρωναν την σωτηρία, την φύλαξη και την προστασία του παιδιού τους (εις όν οι γονείς ανήρτων την σωτηρίαν και την φυλακήν του παιδός).

Πολλές φορές οι γονείς έδιναν στα παιδιά τους όνομα, που δήλωνε τις αρετές ή κλίσεις προς κάποιο επάγγελμα, το οποίο επρόκειτο να μετέλθει ή ήθελαν και εύχονταν να μετέλθει το παιδί τους στη ζωή του (Ετίθεσαν εις το παιδίον όνομα δηλωτικόν αρετών ή επιτηδευμάτων, άτινα έμελλεν ή ηύχοντο να μετέλθη ο παίς κατά τον βίον).

Το μυστήριο του Βαπτίσματος

  Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, τα ονόματα δίνονται στα παιδιά κατά την τέλεση του μυστηρίου του Βαπτίσματος, το οποίο όρισε ο ίδιος ο Κύριος, όταν είπε στους μαθητές του «πορευθέντες, μαθητεύσατε.. βαπτίζοντες». Με το μυστήριο του Βαπτίσματος η Εκκλησία δέχεται το παιδί στους κόλπους της, ως μέλος της, δίνοντας και το κύριο όνομά του.

Το μυστήριο του Βαπτίσματος (Βάπτισμα) τελείται στους Ναούς την τεσσαρακοστή ημέρα από τη γέννηση του παιδιού. Ο ανάδοχος δίνει το όνομα και ο ιερέας, ψάλλοντας ύμνους και ευχές, βαπτίζει το μυρωμένο βρέφος τρείς φορές στο αγιασμένο νερό της κολυμβήθρας και επισημοποιεί το βαπτιστικό όνομα.

Τα ονόματα, που δίνονται κατά το Βάπτισμα, είναι χριστιανικά, αρχαιο-ελληνικά, Βυζαντινά, παραδοσιακά, κ.α. «Έθος αρχαιότατον εστί» να δίνονται στα εγγόνια τα ονόματα του παππού και της γιαγιάς, για να διατηρείται έτσι η οικογενειακή τάξη και η μνήμη των προγόνων και να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά η ελληνο-χριστιανική παράδοση.

Τα ιστορικά στοιχεία της ονοματοθεσίας

  Τα ιστορικά στοιχεία, που διασώθηκαν και επιμαρτυρούν την διαχρονική ονοματοθεσία στο Δίκαστρο, είναι: Η Επιτύμβια Στήλη Δικάστρου, (εύρημα των ελληνιστικών χρόνων, 3ου-2ου αιώνος π.χ.), η Πρόθεση της Ιεράς Μονής Ρεντίνας, (εύρημα του 1640), τα Δημοτολόγια από το 1836 της Κοινότητας Zημιανής-Δικάστρου, οι μαθητικοί κατάλογοι του Γραμματο-διδασκαλείου Ζημιανής, σχολικών ετών 1888-1891.

Η ονοματοθεσία στους ελληνιστικούς χρόνους

  Από την επιτύμβια στήλη Δικάστρου έχουμε τρία ονόματα κατοίκων της περιοχής Ζημιανής, κατά την ελληνιστική περίοδο (3ος-2ος αιώνας π.χ.): Νικαίας, Καλλίδαμος, Φιλίστας. Είναι ονόματα ελληνικά, δωρικής διαλέκτου, ονόματα Δολόπων, που δόθηκαν την περίοδο αυτή από τους γονείς στα παιδιά τους, κατά τις επίσημες οικογενειακές τελετές.

Τα ονόματα είναι δηλωτικά των αρετών, που ευχήθηκαν οι γονείς να έχουν ή ήθελαν να αποκτήσουν τα παιδιά στη ζωή τους. Οι γονείς ήθελαν και ευχήθηκαν: ο ένας, να είναι το παιδί του νικητής (Νικαίας), ο άλλος, να γίνει το παιδί του καλός κτηνοτρόφος (Καλλίδαμος) και ο τρίτος, να είναι το παιδί του αγαπητό, αρεστό (Φιλίστας).

Η ονοματοθεσία κατά τον 16ο αιώνα

  Από την Πρόθεση της Ιεράς Μονής Ρεντίνας έχουμε 116 ονόματα αφιερωτών-κατοίκων της Ζέμιανης (Ζημιανής), οι οποίοι το έτος 1640, χρονολογία κατά την οποία «πέρασε» από το χωριό η εικόνα της Παναγίας, συνοδεία μοναχών, προσέφεραν αφιερώματα και τάματα, προς το σκοπό της ανακαίνισης της Μονής Ρεντίνας.

Οι αφιερωτές έχουν βαπτιστικά ονόματα κουτσο-βλάχικα, βυζαντινά και χριστιανικά. Οι κάτοικοι της περιοχής ήταν κουτσό-Βλαχοι (μικροί Βλάχοι) και κατά τους βυζαντινούς χρόνους ακολουθούσαν την κουτσο-βλάχικη και βυζαντινή ονοματοθεσία. Τα ονόματα των αφιερωτών-κατοίκων της Ζημιανής, όπως είναι γραμμένα στην Πρόθεση, μπορούν να καταταχθούν ως εξής:

* Ονόματα κουτσο-βλάχικα: Δήμος, Κουμπής, Κυρίτσης, Μίχος, Παράσχος, Πλούμπος, Πάτερος, Πούλος, Ρίζος, Σταμάτης, Τριαντάφυλλος, Τριάντης, Χαρίτος, Φράγκος και Αυγή, Άσπρω, Αγόρω, Αστέρω, Βαρσάμω, Κάλλω, Κάρλω, Κοντύλω, Κρυστάλλω, Κόμνω, Κυρατσώ, Λελούδω, Μάγδω, Παγώνα, Παγόνω, Πλούμπω, Σταμάτα, Σταμάτω, Στύλω, Φέγγω, Χάντρα, Χρύσω

* Ονόματα βυζαντινά και χριστιανικά (Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, Αρχόντων, Αγίων, Πατριαρχών): Άγγελος, Θεόδωρος, Θεοδόσιος, Ιωάννης, Κων/νος, Μανουήλ, Φώτιoς, Αναγνώστης, Ευστάθιος, Γεώργιος, Δημήτριος, Λαζαρής, Λάμπρος, Νικόδημος, Νικολός, Παναγιώτης και Αγγέλω, Αλέξω, Αρχόντω, Αφέντω, Δέσπω, Μαρία, Σόφω.

* Ονόματα κληρικών και μοναχών: παπα-Λάμπρος, παπα-Στάμος, μοναχή Λεοντιάς.

* Ονόματα ιστορικά: Βεργίνα .

* Ονόματα ακατάτακτα: Βορίλας, Ήβρος, Τζερομπής, Φόρος.

Η ονοματοθεσία από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα

  Από τον 17ο αιώνα, οι μυημένοι στην Φιλική Εταιρεία και οι Λόγιοι άρχισαν να συνιστούν στους γονείς να δίνουν, κατά το Βάπτισμα, στα παιδιά τους ονόματα αρχαιο-ελληνικά, χριστιανικά και βυζαντινά, για να αφυπνισθεί η ιστορική συνείδηση και το υπέρτατο χρέος των υπόδουλων Ελλήνων, για αγώνα υπέρ της πίστης, ελευθερίας και ανεξαρτησίας.

Οι Φιλικοί και Λόγιοι, Ευγένιος Γιαννούλης, ιδρυτής της Ελληνο-Χριστιανικής Σχολής «Μουσείον των Αγράφων» και Ζαχαρίας Αινιάν, Ελληνο-διδάσκαλος και ιερέας, από το Μαυρίλο, ήταν από τον 17ο αιώνα οι κήρυκες της Μεγάλης Ιδέας και της ονοματοθεσίας αρχαιο-ελληνικών, χριστιανικών και βυζαντινών ονομάτων στους κατοίκους των χωριών Τυμφρηστού.

Οι κάτοικοι της Ζημιανής, από τον 18ο αιώνα, λόγω των κηρυγμάτων και διδαχών των Φιλικών και των Ελληνο-διδασκάλων ιερέων, άρχισαν να βαπτίζουν τα παιδιά τους με χριστιανικά, αρχαιο-ελληνικά και βυζαντινά ονόματα. 61 από τους 69 μαθητές του Γραμματο-διδασκαλείου Ζημιανής, σχολικών ετών 1888-1891, είχαν ονόματα χριστιανικά, βυζαντινά και αρχαιο-ελληνικά.

Τα ονόματα, από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα, των κατοίκων Ζημιανής, όπως είναι γραμμένα στα Δημοτολόγια της οικισμού Ζημιανής του Δήμου Τυμφρηστού (1836) και κοινότητας Δικάστρου (1912, 1927 και 1999) και στους μαθητικούς καταλόγους (1888-1891) του Γραμματο-διδασκαλείου Ζημιανής, μπορούν να καταταχθούν ως εξής:

* Ονόματα χριστιανικά (Αγίων, Μαρτύρων, Οσίων, Ομολογητών, Πατέρων, Πατριαρχών) και βυζαντινά (Αυτοκρατόρων): Αθανάσιος, Αναστάσιος, Ανδρέας, Απόστολος, Βασίλειος, Γεώργιος, Γρηγόριος. Δημήτριος, Ελευθέριος, Ευάγγελος, Eυθύμιος, Ηλίας, Θεόδωρος, Θεόφιλος, Θωμάς, Ιωάννης, Κων/νος, Λάζαρος, Λάμπρος, Μιχαήλ, Νικόλαος, Παναγιώτης, Παντελεήμων, Παύλος, Πέτρος, Σεραφείμ, Σταύρος, Σπυρίδων, Στυλιανός, Σωτήριος, Ταξιάρχης, Φώτιος, Χρίστος και Αικατερίνη, Άννα, Αλεξάνδρα, Βαρβάρα, Βασιλική, Γεωργία, Δήμητρα, Ειρήνη, Ελισάβετ, Ελένη, Ευαγγελία, Ευδοκία, Θεοδώρα, Θωμαή, Κυρούλα, Κωνσταντία, Μαρία (Μαριγώ), Μάρθα (Μάνθα), Μαριάνθη, Παναγιώτα, Παρασκευή, Πίστη, Σοφία, Σταυρούλα, Στυλιανή, Φωτεινή.

* Ονόματα αρχαιο-ελληνικά ( Θεών, Βασιλέων, Ηρώων, Φιλοσόφων, Στρατηγών, Μουσών, Χαρίτων) : Aλέξανδρος, Αριστείδης, Αριστοτέλης, Αχιλλέας, Ηρακλής, Θαλής, Θεμιστοκλής, Λεωνίδας, Μιλτιάδης, Ξενοφών, Παυσανίας, Περικλής και Αγλαΐα, Αθηνά, Αντιόπη, Αρετή, Ελπίδα, Ερασμία, Ερμιόνη, Ευφροσύνη, Ευρυδίκη, Ευανθία, Ευδοκία, Ευτυχία, Ιφιγένεια, Ναυσικά, Ολυμπία, Ουρανία, Περσεφόνη, Πηνελόπη, Πολυξένη.

* Ονόματα παραδοσιακά και άλλα: Αγόρω, Αλίκη, Αμαλία, Βενέτω, Γαρυφαλλιά, Ιουλία, Λουίζα, Λευκή, Λουκία, Μαίτσα, Μόρφω, Ξανθή, Πούλια, Σταμάτω, Χρυσούλα, Χρύσω.

Το άρθρο είναι αφιερωμένο στις μνήμες των προγόνων μου αφιερωτών της Μονής Ρεντίνας: Ρίζου Καρφή, και των παιδιών του Γεωργίου και Δέσπως, που έζησαν το 1580-1670, στη Ζέμιανη (Δίκαστρο).

Του Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή

Αντιστρατήγου,ε.α.